Normy/Prawo

Wady fizyczne i prawne

Ustawodawca nie przewidział definicji wady fizycznej dzieła. W związku z tym przyjmuje się powszechnie, że przez taką wadę należy rozumieć niezgodność dzieła z umową – tak jak jest to uregulowane w przepisach dotyczących wad fizycznych rzeczy sprzedanych.2 Jeżeli czynności polegające na zamontowaniu lub uruchomieniu dzieła zostały wykonane przez przyjmującego zamówienie (czy też osobę, za którą przyjmuje on odpowiedzialność), definicja wady obejmuje także nieprawidłowe wykonanie tych czynności. Podobnie dzieje się w wypadku, gdy dokonał ich zamawiający, postępując według instrukcji przekazanej mu przez przyjmującego zamówienie.
Z wadą prawną dzieła mamy natomiast do czynienia wtedy, gdy owo dzieło należy do osoby trzeciej lub jeśli jest obciążone prawem tejże, jak również w sytuacji, gdy właściwy organ w decyzji lub orzeczeniu ograniczył możliwość korzystania lub rozporządzania dziełem. Można także usłyszeć pogląd, zgodnie z którym wada prawna występuje także w wypadku nieistnienia dzieła, gdy dzieło to lub jego część mają charakter niematerialny.

Istnieje jednak możliwość zmiany zakresu odpowiedzialności z tytułu rękojmi. Strony mogą wedle swojej woli tę odpowiedzialność rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć, z tym wszakże zastrzeżeniem, że w wypadku sprzedaży rzeczy lub wykonywania dzieła na rzecz konsumenta to ograniczenie oraz wyłączenie jest dopuszczalne jedynie w kilku, ściśle określonych w ustawie przypadkach. Taka restrykcja jest oczywiście wprowadzona nie bez powodu – przyczyną jej istnienia jest fakt, że konsument jako osoba niezajmująca się zawodowo daną dziedziną jest od samego początku postawiony w mniej korzystnej pozycji. W wypadku umowy o dzieło odpowiedzialność osoby, która przyjmuje zamówienie jest wyłączona lub ograniczona wtedy, gdy powodem powstania wady była wadliwość materiału dostarczonego przez zamawiającego.

Rodzaje uprawnień

Przed 25 grudnia 2014 r. kwestię odpowiedzialności za wady dzieła regulował art. 637 kodeksu cywilnego. Jego uchylenie przez ustawodawcę niosło ze sobą taki skutek, że zarówno wachlarz możliwości, jaki pozostawał do dyspozycji zamawiającego w związku z rękojmią, jak i dopuszczalna kolejność wykonywania uprawnień uległy zmianie.
Zgodnie z nowo wprowadzonymi uregulowaniami, zamawiający ma od samego początku możliwość żądania zarówno usunięcia wady dzieła, wymiany na wolne od wad (co do tej pory było niezwykle utrudnione, jeśli nie w ogóle niemożliwe) lub obniżenia ceny, jak i odstąpienia od umowy. Problematyczną kwestią pozostaje zagadnienie wymiany dzieła na wolne od wad w przypadku rzeczy ruchomych. Nie zawsze bowiem wada dotyczy całego dzieła. Wydaje się usprawiedliwionym twierdzenie, że nie zawsze przyjmujący zamówienie jest zobowiązany do wytworzenia nowego dzieła. Jest bowiem możliwe, że będzie on w posiadaniu innego dzieła odpowiadającego przedmiotowi umowy. Trzeba przy tym wszystkim pamiętać, że do możliwości korzystania z konkretnych uprawnień – a więc i do ograniczeń tych możliwości – stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące rękojmi rzeczy sprzedanej.

Rękojmia za wady dzieła oferuje różnego rodzaju uprawnienia, które jednak nie są jednorodne ani równe sobie. Uzależnione są przede wszystkim od tego, czy owe wady są możliwe do usunięcia, jak również od tego, czy są istotne. W przypadku, gdy wadę da się usunąć, zamawiający ma prawo żądać takiego usunięcia, a także wyznaczyć w tym celu przyjmującemu zamówienie termin, po którego bezskutecznym upływie usunięciem wady nie będzie już zainteresowany. Jeśli jednak wad tych nie da się usunąć w ogóle, bądź w rozsądnym czasie, albo to usunięcie zwyczajnie nie następuje pomimo wyznaczenia przez zamawiającego tego terminu, zamawiający może złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny dzieła lub o odstąpieniu od umowy, przy czym drugi z tych wariantów jest zarezerwowany dla sytuacji, gdy wady są istotne.3 
Zwróćmy uwagę na sformułowanie „stosuje się odpowiednio przepisy o rękojmi przy sprzedaży” w odniesieniu do odpowiedzialności za wady dzieła. Odpowiednie stosowanie niekoniecznie musi być stosowaniem wprost.4 W tym wypadku przepisy i ich interpretację należy odpowiednio dostosować do sytuacji, która przecież nie jest identyczna ze sprzedażą. Nie jest prawdą, że każdy przepis o rękojmi przy sprzedaży może być zastosowany w przypadku odpowiedzialności za wady dzieła. W tym wypadku, zgodnie z często przyjmowanym poglądem, nie stosuje się między innymi art. 557 § 1 kodeksu cywilnego dotyczącego zwolnienia sprzedawcy od odpowiedzialności w sytuacji, gdy nabywca miał wiedzę o istnieniu wady już w chwili zawarcia umowy5. I w tym zakresie mamy jednak do czynienia ze sporem, ponieważ zdaniem części prawników, te przepisy można stosować, przyjmując jednak, że konieczne jest powzięcie wiedzy o istnieniu wady w momencie odebrania dzieła. W takim wypadku, jeśli na informację o tej wadzie zamawiający nie zareaguje, przyjmujący zamówienie ma prawo zwolnić się od odpowiedzialności. Pełne zastosowanie będą miały natomiast przepisy związane z rękojmią przy sprzedaży, obejmujące obowiązek poinformowania drugiej strony o fakcie powzięcia informacji o wadach w wyznaczonym terminie, a także związane z bezwzględnym obowiązywaniem tego terminu i brakiem możliwości dochodzenia praw związanych z rękojmią po upływie tego terminu.