Przykłady wyrobów emaliowanych: szyld i talerzyk
Historia i technologia emaliernictwa w Polsce
Moja przygoda z emaliernictwem rozpoczęła się w maju 1979, kiedy to po skończeniu Politechniki Wrocławskiej trafiłem do Działu Głównego Emaliernika w Zakładach Sprzętu Grzejnego „Wrozamet”. Tutaj należy się mała dygresja: tak jak w szkołach artystycznych studenci uczą się np. gry na fortepianie w klasie prof. X, tak my, emaliernicy powinniśmy mówić, że wiedzę emalierską zdobywaliśmy pod kierunkiem doświadczonego mentora, specjalisty emaliernika. Ja miałem przyjemność stawiać swoje pierwsze kroki pod kierunkiem inż. Kazimierza Zawadzkiego. Miałem również możliwość częstego przebywania w Hucie Silesia w Rybniku, gdzie „wyciągałem” wiedzę emalierską z niespożytych zasobów Stanisława Tomsi i Innocentego Wieczorka. Również Piotr Sroczyński nie miał przede mną tajemnic. Są to ważne informacje, gdyż praktycznie technologii emaliowania nie było możliwości nauczyć się w szkole. Jedynie własna praca i kontakty ze specjalistami dawały efekty w zdobywaniu wiedzy.
Co ciekawe, w czasach częściowej izolacji do firm emalierskich przyjeżdżali przedstawiciele – technicy wiodących producentów emalii. Na początku Bayer (Niemcy) oraz FERRO (Anglia), później Reimbold&Strick (Niemcy), Wendel (Niemcy), Gorica (Jugosławia – Chorwacja), EMO (Jugosławia – Słowenia), Mefrit (Czechy), ESCOL (Anglia) i wiele innych pomniejszych. Wszyscy chcieli dostarczać szkliwa, emalie, pasty ceramiczne, barwniki oraz dodatki do emalii, widząc potencjał rozwojowy w polskich firmach emalierskich. Te kontakty zarówno w Polsce, jak i w siedzibach tych firm dawały możliwość poszerzenia wiedzy o technologii emalierskiej.
Wróćmy do samego procesu emaliowania. Nie będziemy się zajmować tą technologią w Europie i na świecie, zajmijmy się terenami polskimi. W okresie przed odzyskaniem niepodległości (1918 r.) emaliernictwo inspirowane było przez kapitał obcy i podporządkowane było tamtymi potrzebami.
Emalie szkliste po 1945 r. stosowane były przede wszystkim do wytwarzania naczyń, baniek na mleko, wyrobów sanitarnych (np. w ochronie zdrowia) – były to tzw. wyroby blaszane. Kolejną dziedziną były wyroby żeliwne i tutaj trzeba wymienić: wanny kąpielowe, zlewy, naczynia żeliwne. Produkowano również aparaty chemiczne – np. różnego rodzaju reaktory i mieszalniki. Oprócz dużych zakładów produkcyjnych działały małe warsztaty rzemieślnicze produkujące biżuterię oraz różnego rodzaju znaki informacyjne (szyldy).
Emaliowanie wyrobów metalowych
Wiodącą rolę w emaliowaniu polskim odgrywały zakłady produkujące naczynia (wyroby metalowe):
- Rybnickie Zakłady Wyrobów Metalowych Huta Silesia w Rybniku – naczynia, galanteria kuchenna, bańki na mleko. Oprócz produkcji wyrobów Silesia posiadała dość dobrze wyposażone laboratorium emalierskie, jak również istniała stapialnia szkliw produkująca surowce na własne potrzeby oraz sprzedawała do innych zakładów emalierskich. Fabryka powstała w XVIII wieku, jednak produkcja emalierska rozpoczęła się pod koniec XIX wieku jako Eisenhuette Silesia. Produkowano naczynia i galanterię kuchenną emaliowaną, a także bańki i naczynia ocynowane i ocynkowane. Na przełomie XX i XXI wieku zakład został zlikwidowany. Jedną z przyczyn była ochrona środowiska, gdyż stapialnia i emaliernia emitowały duże ilości fluoru. Część pracowników cierpiała na fluorozę.
- Olkuska Fabryka Naczyń Emaliowanych „Emalia” w Olkuszu – naczynia, galanteria kuchenna, tablice szkolne. Osobnym oddziałem była produkcja wanien stalowych, brodzików oraz zlewów emaliowanych. Fabryka powstała w 1907 roku jako duży producent stalowych tłoczonych naczyń emaliowanych. W 1965 uruchomiono produkcję wanien tłoczonych i zlewozmywaków emaliowanych. W latach 70. i 80. XX wieku nakładem dużych środków dokonano znacznej modernizacji, wprowadzając piece tunelowe (również wyłączalne), roboty natryskowe i linie elektrostatyczne (wanny, tablice szkolne). Pamiętam z lat 80. napis na wejściu „Wchodzisz do największej emalierni w Europie”.
- Myszkowska Fabryka Naczyń Emaliowanych „Światowit” w Myszkowie – naczynia kuchenne, galanteria kuchenna. Tam również produkowano emaliowane pralki wirnikowe, najpierw pod nazwą Frania, a następnie Światowid. Fabryka po przebranżowieniu w 1905 roku zaczęła specjalizować się w produkcji naczyń emaliowanych. Nazwa Światowit działa od 1922 roku. Kryzys światowy lat 30. XX wieku zmusił fabrykę do zmiany asortymentu na różne wyroby metalowe, a następnie ok. 1937 roku wznowiono produkcję naczyń emaliowanych, ocynowanych i ocynkowanych. Po dewastacji produkcji emalierskiej przez Niemców w 1945 roku wznowiono produkcję naczyń.
